1. Wybór tematu musi być poprzedzony
rozpoznaniem literatury i dostępnością potrzebnych danych empirycznych. Nie
każdy ładnie brzmiący temat jest dobry. Temat musi dawać możliwość skorzystania
z istniejących materiałów i badań oraz powinien być poparty roboczą
bibliografią, tj. wykazem publikacji i zawartych w nich treści (wraz ze
stronami), które zostaną wykorzystane w pracy. Pierwsze kroki kierujemy zatem
do bibliotek i badamy, czy planowany temat jest odpowiednio opisany i zbadany w
istniejącej literaturze. Zadaniem dyplomanta jest tą literaturę poznać i
krytycznie się do niej odnieść.
Dobrze, gdy praca jest związana z zawodem obecnym lub
przyszłym, gdy interesuje autora i gdy jest ważna dla gospodarki. Temat
powinien być krótki, jasno sformułowany i w pełni zgodny z treścią pracy.
Powinien także uwzględniać możliwości dyplomanta odnośnie zdobycia materiałów
pozwalających części teoretyczne i empiryczne.
Przykładowe tematy:
Analiza bezrobocia w wybranych jst w latach 1995 - 2005
Analiza bezrobocia wśród kobiet w latach 1995 - 2005
Analiza porównawcza bezrobocia w wybranych jst w latach
2000-2010
Aktywność zawodowa ludności na wybranym rynku pracy w Polsce
(w wybranych jst) w latach...
Bierność i aktywność zawodowa w Polsce w latach ...
Temat określa zatem co badamy, gdzie miało miejsce to
zjawisko i w jakim czasie. Jednakże tytuł pracy nie musi być tak
rozbudowany. Wystarczy napisać „Bezrobocie w Polsce” a we wstępie określić
powyższe elementy tematu.
2. Sformułowanie (we wstępie) podstawowej tezy pracy
albo hipotezy, która winna korespondować z tematem i roboczym planem pracy,
który pozwoliłby omówić wybrany temat i udowodnić przyjętą tezę. Teza jest nietrywialnym
stwierdzeniem (zadaniem badawczym w pracy a zarazem podsumowaniem podjętych
analiz), wymagającym udowodnienia. Z kolei hipoteza wymaga wykazania słuszności
(uzasadnienia). Stwierdzenie przyjęte jako teza musi znajdować odzwierciedlenie
w treści pracy, musi stanowić podsumowanie całej pracy, szczególnie – analiz
podejmowanych w częściach badawczych - empirycznych.
3. Z tematu i tezy wynikać powinien plan pracy
(spis treści). Najpierw rozdziały teoretyczne – od ogólnego do
szczegółowego, potem – empiryczne. Praca ekonomiczna powinna zawierać
przynajmniej jeden rozdział dotyczący jakiegoś elementu teorii ekonomii. Tytuły
podrozdziałów powinny składać się na i zawierać się w tytule rozdziału, ta sama
reguła dotyczy tytułów rozdziałów i tytułu pracy. Istotne jest oczywiście, aby
zawartość treści danego elementu pracy odpowiadała brzmieniu tytułu.
Przykłady:
a) temat: Analiza efektywności przedsięwzięcia inwestycyjnego
w ochronę środowiska. Teza: Inwestycje dokonane w woj./pow/gminie ...
przyspieszają rozwój turystyki a tym samym rozwój regionu.
Rozdziały: 1. Ochrona środowiska, 2. Rozwój
regionalny/lokalny, 3. Efektywność przedsięwzięcia (mierniki, metodologia,
itp.)
b) temat: Analiza ekonomiczna budżetu gminy w latach ...
Teza: wydatki inwestycyjne malały przyczyniając się do
wolniejszego rozwoju gminy .
Rozdziały:
1. Rozwój
samorządu terytorialnego w Polsce („opowieść” o powstaniu i rozwoju idei
decentralizacji, o zaletach i wadach, o realiach tego procesu w Polsce)
2. Polityka
lokalna (w tym - strategia rozwoju i inne dokumenty planistyczne, stymulowanie
rozwoju i przedsiębiorczości, budżetowanie w gminie i jego zasady)
3. Analiza
budżetu (zwłaszcza tu udowadnia się tezę)
c. temat: Ewolucja systemu bankowego w Polsce w latach 1945 –
20....
Rozdziały: 1. Teoria pieniądza i kapitału oraz funkcjonowanie
systemu pieniężnego w kapitalizmie 2. System bankowy w Polsce przed rokiem 1989
oraz zmiany w latach 90-tych (w tym - dostosowanie polskiego prawa bankowego do
norm UE), 3. Ocena funkcjonowania polskiego systemu bankowego.
Rozdziałów powinno być od 3 do 5. Nie należy mieszać treści
teoretycznych z praktyką. Teza jest udowadniana w części empirycznej. Przedtem
trzeba pokazać definicje, prawne podstawy, metodologię itp.
Spis treści następuje po stronie tytułowej. Tytuł rozdziałów
piszemy wersalikami (dużymi literami) podrozdziały i punkty – zwykłą czcionką.
Numerujemy cyframi arabskimi.
Rozdział 1.
Tytuł (wersaliki, wyśrodkowanie)
1.1.
Tytuł podrozdziału (bez wersalików)
1.2.
........
4. Wstęp roboczy pisze się na początku, ostateczny –
po ukończeniu pisania pracy, w formie dokonanej, w pierwszej osobie lub
bezosobowo – byle konsekwentnie. Wstęp musi być bardzo dobrze i czytelnie
sformułowany, wstęp roboczy określa zakres i harmonogram pracy badawczej
dyplomanta, wstęp właściwy jest streszczeniem pracy – zapowiedzią poruszanych
treści oraz dokonanych badań i wyciągniętych wniosków z punktu widzenia celu i
tezy pracy.
Wstęp powinien zawierać:
- 1,2 akapity wprowadzenia (preambuły) – sformułowanie
tematu pracy i uzasadnienie jego wyboru: wyjaśnienie ważności danego
zagadnienia dla gospodarki lub przedstawienie przyczyn zainteresowania nim,
- ustalenie zakresu problemowego (co badam, jaką dziedzinę),
terytorialnego i czasowego pracy, który nie powinien być krótszy niż 5 lat,
- określenie części składowych pracy: wstęp, 3-4 rozdziały
(np. 2 teoretyczne i 1 praktyczny), zakończenie – podsumowanie pracy,
bibliografię, spis skrótów, tabel i rysunków oraz aneks,
- przedstawienie charakterystyki rozdziałów (można o nich
mówić bez podawania tytułów, bo są w spisie na poprzedniej stronie) w trybie
dokonanym („omówione zostały treści...”)
- wskazanie głównego celu pracy, opisanie metody zastosowanej
do jego osiągnięcia (analiza empiryczna danych, analiza opisowa, porównawcza,
krytyczna analiza danych i informacji uzyskanych w ... ), określenie
wykorzystanych materiałów i podstaw badawczych (książki, artykuły, dane
statystyczne, ankiety),
- dokładne określenie tezy („powyższa konstrukcja pracy
pozwoliła udowodnić tezę / zweryfikować hipotezę pracy, że ...... / która brzmi
...”). Teza to twierdzenie wymagające dowodu, hipoteza – przypuszczenie oparte
na prawdopodobieństwie wymagające weryfikacji.
Wstęp nie powinien przekraczać 2 stron.
5. Układ pracy. Praca powinna mieć od 40 do 60 stron.
Na każdy rozdział powinno przypadać mniej więcej tyle samo stron. Nie powinno
być rażącej nieproporcjonalności, np. 10 stronicowe dwa pierwsze rozdziały i 30
stronicowy – ostatni.
Po wersalikach w tytule rozdziału nie stosujemy kropki na
końcu. To samo dotyczy tytułów podrozdziałów.
Można pisać wstępy/wprowadzenia do rozdziałów (tekst pomiędzy
tytułem rozdziału a tytułem pierwszego punktu) ale wówczas jednolicie we
wszystkich rozdziałach.
Każdy rozdział zaczyna się od nowej strony (także: spis
treści, wstęp, zakończenie, bibliografia, wykazy, aneksy), podrozdziały
(punkty) – nie.
Dobór informacji w każdym rozdziale powinien pomóc autorowi
opisać dane zjawisko społeczno-gospodarcze, wyjaśnić jego mechanizm lub
udowodnić wcześniej przyjętą tezę. Informacje nie służące tym celom są zbędne.
Jeśli - przykładowo - ktoś pisze o stosunkach gospodarczych polsko-norweskich,
to nie może rozpisywać się o urokach krajobrazu północnej Norwegii. Część
teoretyczna zawiera podstawowe pojęcia, definicje, kategorie i opis praw i mechanizmów
ekonomicznych związanych z omawianą tematyką. Czyli metodę, którą autor się
posługuj udowadniając hipotezę. Ta część nie jest niezależna od tezy. Teoria
musi być kompatybilna do tego co udowadniam. Część empiryczna (z reguły 3
rozdział) zawiera wyniki badań ankietowych, analizy danych statystycznych oraz
wnioski, jakie z tego płyną. Część empiryczna to weryfikacja tezy / hipotezy.
Trzeba starannie dobrać dane, analizy i badania, aby wykazać słuszność tezy.
Tekst pracy, czyli język, dobór treści i sposób argumentowania, powinien
wskazywać na dużą wiedzę (oczytanie) autora w zakresie badanej problematyki.
Język powinien być jednolity w całej
pracy (zasada jednolitego pióra) – stanowi to dowód samodzielności pracy. Praca
powinna zawierać omówienie poszczególnych zagadnień oraz konfrontację własnych
wniosków i opinii z dotychczasowymi poglądami wyrażanymi w literaturze
przedmiotu.
Każdy rozdział powinien mieć wprowadzenie, rozwinięcie, być
bogaty we własne komentarze, udokumentowany literaturą w przypisach i
podsumowany. Powinien też zawierać zdanie łączące z następną częścią pracy.
Materiał w rozdziałach powinien być uporządkowany, w temacie rozdziału powinny
mieścić się wszystkie rozdziały a w nich wszystkie podrozdziały / punkty.
Tytuły rozdziałów, podrozdziałów powinny być możliwie krótkie i jasno
sformułowane.
Akapitami rozdziela
się poszczególne myśli. Akapit to specjalny wydzielony fragment tekstu
stanowiący odrębną myśl. Bez wcięcia na początku punktu, podrozdziału czy
rozdziału. Najogólniej mówiąc - dobry akapit powinien być na tyle długi, aby
wyrazić jedną myśl i rozwinąć ją w sposób wystarczający dla celów nadawcy i na
tyle krótki, aby ułatwić czytelnikowi odbiór tekstu. Powinien być to zatem
kawałek jednocześnie pożywny i strawny. Nie można nadmiernie kawałkować tekstu
ani stosować zbyt długich akapitów. Krótszy akapit następujący po kilku
dłuższych przyciąga uwagę odbiorcy, więc można w nim podać ideę wyjątkowo
istotną, stwierdzenie podsumowujące rozważania przeprowadzane w poprzednich
akapitach czy ważne pytanie.
Niekiedy wygodniej jest
posłużyć się cytowanym określeniem, bądź definicją, niż własnymi zdaniami. Cytaty
to cudze wypowiedzi przytoczone dosłownie. Ujmowane są w cudzysłów bez
dokonywania zmian. Kilku czy kilkunastozdaniowe cytaty najczęściej wyodrębnia
się inną wielkością pisma lub jego krojem, mniejszymi odstępami międzywersowymi
(między wierszami) lub większym wcięciem całego (dłuższego) cytatu.
Zmiany (opuszczenia) w
cytatach można wprowadzać, jeśli każda z nich zostanie wyraźnie zaznaczona:
- pominięcie fragmentu
cytowanego tekstu zaznaczamy trzema kropkami umieszczonymi w nawiasie
kwadratowym. Np. „Test cytatu przez pominiętą jego partią [...] końcowa część
cytatu”,
- skrócenie cytatu
polegające na usunięciu początkowej lub końcowej części zdania zaznaczamy
trzema kropkami, ale już bez nawiasów. Np. „...właściwie od średniowiecza
Europa Środkowa, a w tym Polska, jest obszarem, który czerpie z Zachodu...".
W cytatach możemy stosować objaśnienia lub dopowiadać, aby
stały się lepiej zrozumiane. Np.:
„Interesy pracowników reprezentują również związki zawodowe,
które mają znaczną liczbę miejsc w Bundestagu [niższej izbie parlamentu
niemieckiego], jak również swych przedstawicieli we wszystkich ministerstwach i
w tzw. akcji zespolonej [...] czyli forum dyskusyjnym kapitału, pracy i
rządu".
„...jesteśmy w ferworze licznych kampanii poważnych i
niepoważnych - podkreśla Grzegorz W. Kołodko - które zakłócają zdolność do
zdrowych ocen i obiektywnego wartościowania faktów...".
Cytat może być częścią zdania tworzonego z połączenia słów
piszącego z obcym tekstem. Pamiętajmy jednak, że „cytatów używamy tyle, co
pieprzu do zupy”.
Samodzielność naukową pracy można zachować tylko i
wyłącznie w następujący sposób:
a) najpierw należy zapoznać się z zagadnieniem poprzez
przeczytanie co najmniej kilkunastu książek / artykułów (wiodących autorów –
autorytetów w danej dziedzinie) i wyrobić sobie zdanie na dany temat,
b) potem należy określić logiczną strukturę wypowiedzi
(kolejność treści w podrozdziałach i rozdziałach) – powinna ona umożliwiać
autorowi przejrzyste przedstawienie tematu w formie wykładu (najpierw na
seminarium, a potem – na obronie pracy),
c) następnie - napisać własnymi słowami kolejne części
powołując się jedynie na przeczytane pozycje źródłowe. Nie wolno pisać cudzymi
zdaniami i akapitami, nawet jeśli zmienimy układ zdań czy zastosujemy inne
słowa. Praca powinna być samodzielnie napisaną syntezą wiedzy i informacji,
które autor zdobył w trakcie poszukiwania materiałów i ich studiowania oraz
analizowania danych. Autor powinien, w miarę możliwości wnieść coś swojego do
tematu – przykłady z praktyki, merytoryczną krytykę, własny sposób prezentacji
danej teorii czy danych z przeprowadzonych badań.
W pracy często posługujemy się skrótami, np. PKP =
Polskie Koleje Państwowe. Można je podzielić na dwie grupy: ogólnie znane i
specjalne. Te pierwsze nie budzą wątpliwości i nie trzeba ich wyjaśniać. Drugi
rodzaj skrótów - typowy tylko dla danej pracy - należy objaśnić, bądź w
tekście, gdy używamy go po raz pierwszy, bądź w specjalnym wykazie na końcu
pracy, gdy jest ich dużo. Należy konsekwentnie używać tych samych skrótów.
Nie należy zaczynać zdania skrótem, umieszczać dwóch skrótów
obok siebie, odmieniać (dra, drem) - z wyjątkiem strony tytułowej, umieszczać
liczby przed skrótem (rys. 4 a nie 4 rys.); wyjątek stanowi określenie czasu
(XX w., 1999 r.), dodawać skrótu „nr” przed numerem tabeli czy rysunku.
Nie stosujemy skrótów zob. i por., gdy relacjonujemy lub
dosłownie przytaczamy czyjeś poglądy. Skrót zob. (zobacz) wskazuje na
bezpośrednie odniesienie do źródeł i poglądów autora. Zob. szerzej - oznacza
szersze omówienie danego zagadnienia we wskazanym miejscu. Por. (porównaj) -
dotyczy sytuacji, gdy wskazujemy na pozycję, w której znajdujemy potwierdzenie
w znacznym stopniu naszego opisu lub prezentację zbliżonego poglądu.
Przypisy (odsyłacze) powinny być sporządzone
jednolicie w całej pracy. Przypis
rozpoczyna cyfra, a kończy kropka. Jeśli jakąś pracę tego samego autora
cytujemy wielokrotnie, tylko za pierwszym razem podajemy pełny opis bibliograficzny:
1) G.C. Harcourt, Spory wokół teorii kapitału, PWE, Warszawa 1975, s.
308. Potem piszemy tylko: 5) G.C. Harcourt, op. cit., s. 15-22. Jeśli
powołujemy się na kilka dzieł tego autora, musimy je odróżnić poprzez podanie
pierwszego słowa (lub dwóch słów) tytułu, tj.: 5) G.C. Harcourt, Spory wokół
..., op. cit., s. 15-22 (op. cit. można wówczas pominąć, gdyż
funkcję tego skrótu pełni wielokropek). Op.cit, czyli opus citatum, można
zastąpić skrótem dz. cyt. [dzieło cytowane]. Jeśli zaś w kolejnym przypisie
(bezpośrednio po zastosowanym powyżej) powołujemy się na tę samą pracę,
piszemy jedynie: Tamże, s. 89 (lub ibidem albo ibid.). W
przypadku powoływania się na artykuł/rozdział w pracy zbiorowej należy to robić
następująco: L. Pasinetti, Wahania cykliczne a wzrost gospodarczy, (w:) Problemy
teorii ekonomii i wzrostu gospodarczego, PWN Warszawa 1961, s. 401 (jeśli
publikacja miała redaktora naukowego podaje się jego nazwisko przed nazwą
wydawnictwa, np.: red. M. Nuti, oddzielając je przecinkami). W przypadku
zeszytów/czasopism naukowych przypisy podajemy tak: W. Anioł, Kryzys
finansowy w Europie - reperkusje dla polityki społecznej, Polityka
Społeczna Nr 4 (445) 2011. W pracy należy konsekwentnie stosować terminologię
wyłącznie łacińską lub wyłącznie polską. Pochyłą czcionką wyróżniamy tytuł oraz
słowa - skróty, które go zastępują. Cyfry w tekście głównym oznaczające miejsce
przypisu stawia się bezpośrednio po przywołaniu czyjejś myśli; można je też
postawić na końcu akapitu, jeśli jego treść stanowi syntezę informacji
zaczerpniętych z danego źródła, ale przed znakiem przestankowym, tj. przed
przed kropką i przed dwukropkiem, który poprzedza wypunktowanie/numerowanie.
Dobre podsumowania rozdziałów mogą być pomocne do napisania
zakończenia.
6. Zakończenie to bardzo ważna część pracy – jej
podsumowanie, które nie może być kopią wstępu. Należy przypomnieć, dlaczego
praca została napisana (znaczenie tematu) ale przede wszystkim - ustosunkować
się do stopnia udowodnienia/weryfikacji tezy/hipotezy. Na ile się to udało, na
ile nie. Można posłużyć się następującymi (lub podobnym sformułowaniem:
„Rozważania i analizy podjęte w pracy pozwalają twierdzić, że hipoteza zastała
udowodniona, gdyż...”. Badania przeprowadzone w pracy pozwoliły potwierdzić
przyjętą we wstępie (hipo)tezę, (że) ...”.
Zasadniczą częścią zakończenia są (ponumerowane) wnioski,
będące uszczegółowieniem tezy, streszczające i podsumowujące treści pracy
(można rozpocząć ich przytaczanie od zdania: „Na powyższą tezę składają się
następujące wnioski szczegółowe”, „Analiza zagadnień doprowadziła do
następujących wniosków: ...” „Powyższe rozważania upoważniają do następujących
wniosków...”). Czytelnik po zapoznaniu się z zakończeniem powinien dowiedzieć
się (bez czytana pracy), jakim zagadnieniem teoretycznym zajmował się autor
(jaka jest jego istota, znaczenie, jakie czynniki na nie wpływają, jakie są
skutki) oraz jakie analizy zostały podjęte i do jakich wniosków prowadziły.
Wnioski powinny zawierać najważniejsze dane (także liczbowe) przytaczane w
pracy, uzasadniające hipotezę. W zakończeniu nie może być danych, wniosków,
konkluzji, których nie poczyniono wcześniej w pracy na podstawie badań/analiz.
7. Bibliografia (nagłówek wersalikami) powinna być
pogrupowana wg typu źródła na: monografie (pozycje zwarte, książki), artykuły
naukowe, strategie rozwoju i raporty z ich realizacji, akty prawne, słowniki i
encyklopedie, artykuły prasowe (nierecenzowane), źródła internetowe, pozostałe
(np. roczniki statystyczne, podręczniki, maszynopisy, regulaminy banku i itp.).
Kolejność alfabetyczna, numeracja w całej bibliografii powinna być ciągła.
Powinna zawierać ok. 20 pozycji książkowych wydanych w ciągu ostatnich 10 lat,
artykuły na wybrany temat za ostatnie 5 lat (książki/artykuły napisane przez
klasyków tematu – niezależnie od roku wydania), publikacje zamieszczane na
stronach internetowych prowadzonych przez poważne instytucje (np. ministerstwa
i rządowe agencje, GUS, samorządy i ich jednostki, uczelnie wyższe i instytuty
badawcze), czasopisma ekonomiczne (Ekonomista, Ekonomia, Gospodarka Narodowa,
Kontrola Państwowa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, Studia
Prawno-Ekonomiczne) czasopisma branżowe (Bank i Kredyt, Ekonomika i Organizacja
Przedsiębiorstw, Handel Wewnętrzny, Handel Zagraniczny, Marketing i Rynek,
Organizacja i Kierowanie, Przegląd Statystyczny, Rachunkowość, Rynki
Zagraniczne, Samorząd Terytorialny, Wspólnota, Gazeta Samorządu i
Administracji), gazety (Życie Gospodarcze, Nowe Życie Gospodarcze, Nowy
Przemysł, Rynek Pracy, Rzeczpospolita, Gazeta Bankowa, Polityka, Parkiet).
8. Spisy tabel i rysunków - pod wspólnym nagłówkiem
robimy oddzielny spis dla tabel i oddzielny dla rysunków. Wszystkie wykresy i
schematy należy nazywać rysunkami, co ułatwi wykonanie spisu przy użyciu
edytora tekstu.
9. W aneksie gromadzi się informacje,
dane, rachunki, wzory ankiety, mapy jst, coś do czego w treści się odwołujemy,
ale nie umieszczamy, bo złamie to logikę wywodu.