1. Wybór tematu musi być poprzedzony rozpoznaniem literatury i dostępnością potrzebnych danych empirycznych. Nie każdy ładnie brzmiący temat jest dobry. Temat musi dawać możliwość skorzystania z istniejących materiałów i badań oraz powinien być poparty roboczą bibliografią, tj. wykazem publikacji i zawartych w nich treści (wraz ze stronami), które zostaną wykorzystane w pracy. Pierwsze kroki kierujemy zatem do bibliotek i badamy, czy planowany temat jest odpowiednio opisany i zbadany w istniejącej literaturze. Zadaniem dyplomanta jest tą literaturę poznać i krytycznie się do niej odnieść.
Dobrze, gdy praca jest związana z zawodem obecnym lub przyszłym, gdy interesuje autora i gdy jest ważna dla gospodarki. Temat powinien być krótki, jasno sformułowany i w pełni zgodny z treścią pracy. Powinien także uwzględniać możliwości dyplomanta odnośnie zdobycia materiałów pozwalających części teoretyczne i empiryczne.
Przykładowe tematy:
Analiza bezrobocia w wybranych jst w latach 1995 - 2005
Analiza bezrobocia wśród kobiet w latach 1995 - 2005
Analiza porównawcza bezrobocia w wybranych jst w latach 2000-2010
Aktywność zawodowa ludności na wybranym rynku pracy w Polsce (w wybranych jst) w latach...
Bierność i aktywność zawodowa w Polsce w latach ...
Temat określa zatem co badamy, gdzie miało miejsce to zjawisko i w jakim czasie. Jednakże tytuł pracy nie musi być tak rozbudowany. Wystarczy napisać „Bezrobocie w Polsce” a we wstępie określić powyższe elementy tematu.
2. Sformułowanie (we wstępie) podstawowej tezy pracy albo hipotezy, która winna korespondować z tematem i roboczym planem pracy, który pozwoliłby omówić wybrany temat i udowodnić przyjętą tezę. Teza jest nietrywialnym stwierdzeniem (zadaniem badawczym w pracy a zarazem podsumowaniem podjętych analiz), wymagającym udowodnienia. Z kolei hipoteza wymaga wykazania słuszności (uzasadnienia). Stwierdzenie przyjęte jako teza musi znajdować odzwierciedlenie w treści pracy, musi stanowić podsumowanie całej pracy, szczególnie – analiz podejmowanych w częściach badawczych - empirycznych.
3. Z tematu i tezy wynikać powinien plan pracy (spis treści). Najpierw rozdziały teoretyczne – od ogólnego do szczegółowego, potem – empiryczne. Praca ekonomiczna powinna zawierać przynajmniej jeden rozdział dotyczący jakiegoś elementu teorii ekonomii. Tytuły podrozdziałów powinny składać się na i zawierać się w tytule rozdziału, ta sama reguła dotyczy tytułów rozdziałów i tytułu pracy. Istotne jest oczywiście, aby zawartość treści danego elementu pracy odpowiadała brzmieniu tytułu.
Przykłady:
a) temat: Analiza efektywności przedsięwzięcia inwestycyjnego w ochronę środowiska. Teza: Inwestycje dokonane w woj./pow/gminie ... przyspieszają rozwój turystyki a tym samym rozwój regionu.
Rozdziały: 1. Ochrona środowiska, 2. Rozwój regionalny/lokalny, 3. Efektywność przedsięwzięcia (mierniki, metodologia, itp.)
b) temat: Analiza ekonomiczna budżetu gminy w latach ...
Teza: wydatki inwestycyjne malały przyczyniając się do wolniejszego rozwoju gminy .
Rozdziały:
1. Rozwój samorządu terytorialnego w Polsce („opowieść” o powstaniu i rozwoju idei decentralizacji, o zaletach i wadach, o realiach tego procesu w Polsce)
2. Polityka lokalna (w tym - strategia rozwoju i inne dokumenty planistyczne, stymulowanie rozwoju i przedsiębiorczości, budżetowanie w gminie i jego zasady)
3. Analiza budżetu (zwłaszcza tu udowadnia się tezę)
c. temat: Ewolucja systemu bankowego w Polsce w latach 1945 – 20....
Rozdziały: 1. Teoria pieniądza i kapitału oraz funkcjonowanie systemu pieniężnego w kapitalizmie 2. System bankowy w Polsce przed rokiem 1989 oraz zmiany w latach 90-tych (w tym - dostosowanie polskiego prawa bankowego do norm UE), 3. Ocena funkcjonowania polskiego systemu bankowego.
Rozdziałów powinno być od 3 do 5. Nie należy mieszać treści teoretycznych z praktyką. Teza jest udowadniana w części empirycznej. Przedtem trzeba pokazać definicje, prawne podstawy, metodologię itp.
Spis treści następuje po stronie tytułowej. Tytuł rozdziałów piszemy wersalikami (dużymi literami) podrozdziały i punkty – zwykłą czcionką. Numerujemy cyframi arabskimi.
Rozdział 1. Tytuł (wersaliki, wyśrodkowanie)
1.1. Tytuł podrozdziału (bez wersalików)
1.2. ........
4. Wstęp roboczy pisze się na początku, ostateczny – po ukończeniu pisania pracy, w formie dokonanej, w pierwszej osobie lub bezosobowo – byle konsekwentnie. Wstęp musi być bardzo dobrze i czytelnie sformułowany, wstęp roboczy określa zakres i harmonogram pracy badawczej dyplomanta, wstęp właściwy jest streszczeniem pracy – zapowiedzią poruszanych treści oraz dokonanych badań i wyciągniętych wniosków z punktu widzenia celu i tezy pracy.
Wstęp powinien zawierać:
- 1,2 akapity wprowadzenia (preambuły) – sformułowanie tematu pracy i uzasadnienie jego wyboru: wyjaśnienie ważności danego zagadnienia dla gospodarki lub przedstawienie przyczyn zainteresowania nim,
- ustalenie zakresu problemowego (co badam, jaką dziedzinę), terytorialnego i czasowego pracy, który nie powinien być krótszy niż 5 lat,
- określenie części składowych pracy: wstęp, 3-4 rozdziały (np. 2 teoretyczne i 1 praktyczny), zakończenie – podsumowanie pracy, bibliografię, spis skrótów, tabel i rysunków oraz aneks,
- przedstawienie charakterystyki rozdziałów (można o nich mówić bez podawania tytułów, bo są w spisie na poprzedniej stronie) w trybie dokonanym („omówione zostały treści...”)
- wskazanie głównego celu pracy, opisanie metody zastosowanej do jego osiągnięcia (analiza empiryczna danych, analiza opisowa, porównawcza, krytyczna analiza danych i informacji uzyskanych w ... ), określenie wykorzystanych materiałów i podstaw badawczych (książki, artykuły, dane statystyczne, ankiety),
- dokładne określenie tezy („powyższa konstrukcja pracy pozwoliła udowodnić tezę / zweryfikować hipotezę pracy, że ...... / która brzmi ...”). Teza to twierdzenie wymagające dowodu, hipoteza – przypuszczenie oparte na prawdopodobieństwie wymagające weryfikacji.
Wstęp nie powinien przekraczać 2 stron.
5. Układ pracy. Praca powinna mieć od 40 do 60 stron. Na każdy rozdział powinno przypadać mniej więcej tyle samo stron. Nie powinno być rażącej nieproporcjonalności, np. 10 stronicowe dwa pierwsze rozdziały i 30 stronicowy – ostatni.
Po wersalikach w tytule rozdziału nie stosujemy kropki na końcu. To samo dotyczy tytułów podrozdziałów.
Można pisać wstępy/wprowadzenia do rozdziałów (tekst pomiędzy tytułem rozdziału a tytułem pierwszego punktu) ale wówczas jednolicie we wszystkich rozdziałach.
Każdy rozdział zaczyna się od nowej strony (także: spis treści, wstęp, zakończenie, bibliografia, wykazy, aneksy), podrozdziały (punkty) – nie.
Dobór informacji w każdym rozdziale powinien pomóc autorowi opisać dane zjawisko społeczno-gospodarcze, wyjaśnić jego mechanizm lub udowodnić wcześniej przyjętą tezę. Informacje nie służące tym celom są zbędne. Jeśli - przykładowo - ktoś pisze o stosunkach gospodarczych polsko-norweskich, to nie może rozpisywać się o urokach krajobrazu północnej Norwegii. Część teoretyczna zawiera podstawowe pojęcia, definicje, kategorie i opis praw i mechanizmów ekonomicznych związanych z omawianą tematyką. Czyli metodę, którą autor się posługuj udowadniając hipotezę. Ta część nie jest niezależna od tezy. Teoria musi być kompatybilna do tego co udowadniam. Część empiryczna (z reguły 3 rozdział) zawiera wyniki badań ankietowych, analizy danych statystycznych oraz wnioski, jakie z tego płyną. Część empiryczna to weryfikacja tezy / hipotezy. Trzeba starannie dobrać dane, analizy i badania, aby wykazać słuszność tezy. Tekst pracy, czyli język, dobór treści i sposób argumentowania, powinien wskazywać na dużą wiedzę (oczytanie) autora w zakresie badanej problematyki. Język powinien być jednolity w całej pracy (zasada jednolitego pióra) – stanowi to dowód samodzielności pracy. Praca powinna zawierać omówienie poszczególnych zagadnień oraz konfrontację własnych wniosków i opinii z dotychczasowymi poglądami wyrażanymi w literaturze przedmiotu.
Każdy rozdział powinien mieć wprowadzenie, rozwinięcie, być bogaty we własne komentarze, udokumentowany literaturą w przypisach i podsumowany. Powinien też zawierać zdanie łączące z następną częścią pracy. Materiał w rozdziałach powinien być uporządkowany, w temacie rozdziału powinny mieścić się wszystkie rozdziały a w nich wszystkie podrozdziały / punkty. Tytuły rozdziałów, podrozdziałów powinny być możliwie krótkie i jasno sformułowane.
Akapitami rozdziela się poszczególne myśli. Akapit to specjalny wydzielony fragment tekstu stanowiący odrębną myśl. Bez wcięcia na początku punktu, podrozdziału czy rozdziału. Najogólniej mówiąc - dobry akapit powinien być na tyle długi, aby wyrazić jedną myśl i rozwinąć ją w sposób wystarczający dla celów nadawcy i na tyle krótki, aby ułatwić czytelnikowi odbiór tekstu. Powinien być to zatem kawałek jednocześnie pożywny i strawny. Nie można nadmiernie kawałkować tekstu ani stosować zbyt długich akapitów. Krótszy akapit następujący po kilku dłuższych przyciąga uwagę odbiorcy, więc można w nim podać ideę wyjątkowo istotną, stwierdzenie podsumowujące rozważania przeprowadzane w poprzednich akapitach czy ważne pytanie.
Niekiedy wygodniej jest posłużyć się cytowanym określeniem, bądź definicją, niż własnymi zdaniami. Cytaty to cudze wypowiedzi przytoczone dosłownie. Ujmowane są w cudzysłów bez dokonywania zmian. Kilku czy kilkunastozdaniowe cytaty najczęściej wyodrębnia się inną wielkością pisma lub jego krojem, mniejszymi odstępami międzywersowymi (między wierszami) lub większym wcięciem całego (dłuższego) cytatu.
Zmiany (opuszczenia) w cytatach można wprowadzać, jeśli każda z nich zostanie wyraźnie zaznaczona:
- pominięcie fragmentu cytowanego tekstu zaznaczamy trzema kropkami umieszczonymi w nawiasie kwadratowym. Np. „Test cytatu przez pominiętą jego partią [...] końcowa część cytatu”,
- skrócenie cytatu polegające na usunięciu początkowej lub końcowej części zdania zaznaczamy trzema kropkami, ale już bez nawiasów. Np. „...właściwie od średniowiecza Europa Środkowa, a w tym Polska, jest obszarem, który czerpie z Zachodu...".
W cytatach możemy stosować objaśnienia lub dopowiadać, aby stały się lepiej zrozumiane. Np.:
„Interesy pracowników reprezentują również związki zawodowe, które mają znaczną liczbę miejsc w Bundestagu [niższej izbie parlamentu niemieckiego], jak również swych przedstawicieli we wszystkich ministerstwach i w tzw. akcji zespolonej [...] czyli forum dyskusyjnym kapitału, pracy i rządu".
„...jesteśmy w ferworze licznych kampanii poważnych i niepoważnych - podkreśla Grzegorz W. Kołodko - które zakłócają zdolność do zdrowych ocen i obiektywnego wartościowania faktów...".
Cytat może być częścią zdania tworzonego z połączenia słów piszącego z obcym tekstem. Pamiętajmy jednak, że „cytatów używamy tyle, co pieprzu do zupy”.
Samodzielność naukową pracy można zachować tylko i wyłącznie w następujący sposób:
a) najpierw należy zapoznać się z zagadnieniem poprzez przeczytanie co najmniej kilkunastu książek / artykułów (wiodących autorów – autorytetów w danej dziedzinie) i wyrobić sobie zdanie na dany temat,
b) potem należy określić logiczną strukturę wypowiedzi (kolejność treści w podrozdziałach i rozdziałach) – powinna ona umożliwiać autorowi przejrzyste przedstawienie tematu w formie wykładu (najpierw na seminarium, a potem – na obronie pracy),
c) następnie - napisać własnymi słowami kolejne części powołując się jedynie na przeczytane pozycje źródłowe. Nie wolno pisać cudzymi zdaniami i akapitami, nawet jeśli zmienimy układ zdań czy zastosujemy inne słowa. Praca powinna być samodzielnie napisaną syntezą wiedzy i informacji, które autor zdobył w trakcie poszukiwania materiałów i ich studiowania oraz analizowania danych. Autor powinien, w miarę możliwości wnieść coś swojego do tematu – przykłady z praktyki, merytoryczną krytykę, własny sposób prezentacji danej teorii czy danych z przeprowadzonych badań.
W pracy często posługujemy się skrótami, np. PKP = Polskie Koleje Państwowe. Można je podzielić na dwie grupy: ogólnie znane i specjalne. Te pierwsze nie budzą wątpliwości i nie trzeba ich wyjaśniać. Drugi rodzaj skrótów - typowy tylko dla danej pracy - należy objaśnić, bądź w tekście, gdy używamy go po raz pierwszy, bądź w specjalnym wykazie na końcu pracy, gdy jest ich dużo. Należy konsekwentnie używać tych samych skrótów.
Nie należy zaczynać zdania skrótem, umieszczać dwóch skrótów obok siebie, odmieniać (dra, drem) - z wyjątkiem strony tytułowej, umieszczać liczby przed skrótem (rys. 4 a nie 4 rys.); wyjątek stanowi określenie czasu (XX w., 1999 r.), dodawać skrótu „nr” przed numerem tabeli czy rysunku.
Nie stosujemy skrótów zob. i por., gdy relacjonujemy lub dosłownie przytaczamy czyjeś poglądy. Skrót zob. (zobacz) wskazuje na bezpośrednie odniesienie do źródeł i poglądów autora. Zob. szerzej - oznacza szersze omówienie danego zagadnienia we wskazanym miejscu. Por. (porównaj) - dotyczy sytuacji, gdy wskazujemy na pozycję, w której znajdujemy potwierdzenie w znacznym stopniu naszego opisu lub prezentację zbliżonego poglądu.
Przypisy (odsyłacze) powinny być sporządzone jednolicie w całej pracy. Przypis rozpoczyna cyfra, a kończy kropka. Jeśli jakąś pracę tego samego autora cytujemy wielokrotnie, tylko za pierwszym razem podajemy pełny opis bibliograficzny: 1) G.C. Harcourt, Spory wokół teorii kapitału, PWE, Warszawa 1975, s. 308. Potem piszemy tylko: 5) G.C. Harcourt, op. cit., s. 15-22. Jeśli powołujemy się na kilka dzieł tego autora, musimy je odróżnić poprzez podanie pierwszego słowa (lub dwóch słów) tytułu, tj.: 5) G.C. Harcourt, Spory wokół ..., op. cit., s. 15-22 (op. cit. można wówczas pominąć, gdyż funkcję tego skrótu pełni wielokropek). Op.cit, czyli opus citatum, można zastąpić skrótem dz. cyt. [dzieło cytowane]. Jeśli zaś w kolejnym przypisie (bezpośrednio po zastosowanym powyżej) powołujemy się na tę samą pracę, piszemy jedynie: Tamże, s. 89 (lub ibidem albo ibid.). W przypadku powoływania się na artykuł/rozdział w pracy zbiorowej należy to robić następująco: L. Pasinetti, Wahania cykliczne a wzrost gospodarczy, (w:) Problemy teorii ekonomii i wzrostu gospodarczego, PWN Warszawa 1961, s. 401 (jeśli publikacja miała redaktora naukowego podaje się jego nazwisko przed nazwą wydawnictwa, np.: red. M. Nuti, oddzielając je przecinkami). W przypadku zeszytów/czasopism naukowych przypisy podajemy tak: W. Anioł, Kryzys finansowy w Europie - reperkusje dla polityki społecznej, Polityka Społeczna Nr 4 (445) 2011. W pracy należy konsekwentnie stosować terminologię wyłącznie łacińską lub wyłącznie polską. Pochyłą czcionką wyróżniamy tytuł oraz słowa - skróty, które go zastępują. Cyfry w tekście głównym oznaczające miejsce przypisu stawia się bezpośrednio po przywołaniu czyjejś myśli; można je też postawić na końcu akapitu, jeśli jego treść stanowi syntezę informacji zaczerpniętych z danego źródła, ale przed znakiem przestankowym, tj. przed przed kropką i przed dwukropkiem, który poprzedza wypunktowanie/numerowanie.
Dobre podsumowania rozdziałów mogą być pomocne do napisania zakończenia.
6. Zakończenie to bardzo ważna część pracy – jej podsumowanie, które nie może być kopią wstępu. Należy przypomnieć, dlaczego praca została napisana (znaczenie tematu) ale przede wszystkim - ustosunkować się do stopnia udowodnienia/weryfikacji tezy/hipotezy. Na ile się to udało, na ile nie. Można posłużyć się następującymi (lub podobnym sformułowaniem: „Rozważania i analizy podjęte w pracy pozwalają twierdzić, że hipoteza zastała udowodniona, gdyż...”. Badania przeprowadzone w pracy pozwoliły potwierdzić przyjętą we wstępie (hipo)tezę, (że) ...”.
Zasadniczą częścią zakończenia są (ponumerowane) wnioski, będące uszczegółowieniem tezy, streszczające i podsumowujące treści pracy (można rozpocząć ich przytaczanie od zdania: „Na powyższą tezę składają się następujące wnioski szczegółowe”, „Analiza zagadnień doprowadziła do następujących wniosków: ...” „Powyższe rozważania upoważniają do następujących wniosków...”). Czytelnik po zapoznaniu się z zakończeniem powinien dowiedzieć się (bez czytana pracy), jakim zagadnieniem teoretycznym zajmował się autor (jaka jest jego istota, znaczenie, jakie czynniki na nie wpływają, jakie są skutki) oraz jakie analizy zostały podjęte i do jakich wniosków prowadziły. Wnioski powinny zawierać najważniejsze dane (także liczbowe) przytaczane w pracy, uzasadniające hipotezę. W zakończeniu nie może być danych, wniosków, konkluzji, których nie poczyniono wcześniej w pracy na podstawie badań/analiz.
7. Bibliografia (nagłówek wersalikami) powinna być pogrupowana wg typu źródła na: monografie (pozycje zwarte, książki), artykuły naukowe, strategie rozwoju i raporty z ich realizacji, akty prawne, słowniki i encyklopedie, artykuły prasowe (nierecenzowane), źródła internetowe, pozostałe (np. roczniki statystyczne, podręczniki, maszynopisy, regulaminy banku i itp.). Kolejność alfabetyczna, numeracja w całej bibliografii powinna być ciągła. Powinna zawierać ok. 20 pozycji książkowych wydanych w ciągu ostatnich 10 lat, artykuły na wybrany temat za ostatnie 5 lat (książki/artykuły napisane przez klasyków tematu – niezależnie od roku wydania), publikacje zamieszczane na stronach internetowych prowadzonych przez poważne instytucje (np. ministerstwa i rządowe agencje, GUS, samorządy i ich jednostki, uczelnie wyższe i instytuty badawcze), czasopisma ekonomiczne (Ekonomista, Ekonomia, Gospodarka Narodowa, Kontrola Państwowa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, Studia Prawno-Ekonomiczne) czasopisma branżowe (Bank i Kredyt, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw, Handel Wewnętrzny, Handel Zagraniczny, Marketing i Rynek, Organizacja i Kierowanie, Przegląd Statystyczny, Rachunkowość, Rynki Zagraniczne, Samorząd Terytorialny, Wspólnota, Gazeta Samorządu i Administracji), gazety (Życie Gospodarcze, Nowe Życie Gospodarcze, Nowy Przemysł, Rynek Pracy, Rzeczpospolita, Gazeta Bankowa, Polityka, Parkiet).
8. Spisy tabel i rysunków - pod wspólnym nagłówkiem robimy oddzielny spis dla tabel i oddzielny dla rysunków. Wszystkie wykresy i schematy należy nazywać rysunkami, co ułatwi wykonanie spisu przy użyciu edytora tekstu. 9. W aneksie gromadzi się informacje, dane, rachunki, wzory ankiety, mapy jst, coś do czego w treści się odwołujemy, ale nie umieszczamy, bo złamie to logikę wywodu.
